Kształcenie zawodowe kojarzy się często z umiejętnościami stricte zawodowymi – wykonywaniem określonych zadań zawodowych, obsługą maszyn, wiedzą dziedzinową itp. Umiejętności te pozostają centralnym punktem systemów kształcenia zawodowego, a także pracy zawodowej. W tym zakresie jednak zachodzą zmiany, a kształcenie wstępne w szkołach branżowych nie nadąża za wszystkimi najnowszymi trendami w poszczególnych branżach. Poza tym, nie sposób nie zauważyć, że w gospodarce, która coraz szybciej się zmienia, w coraz większym stopniu jest ona gospodarką usługową, gospodarką wiedzy i relacji – także zakres potrzebnych kompetencji społecznych, życiowych i innych, poszerza się – bywają one nazywane także kompetencjami kluczowymi. Obie grupy kompetencji, tj. kluczowych i tych, związanych z nowoczesnymi technologiami, mogą być rozwijane z pomocą ECVET.

Kompetencje kluczowe

Już dawno dostrzeżono tę tendencję, zauważając, że konieczne jest by absolwenci wszystkich rodzajów szkół byli wyposażeni w takie umiejętności i kompetencje, które pozwolą im na udane życie i pracę zawodową w tych warunkach. Dają temu wyraz liczne dokumenty organizacji międzynarodowych promujące tzw. kompetencje kluczowe czy kompetencje XXI wieku, a także towarzyszące im polityki krajowe i unijne (np. Upskilling Pathways, Zintegrowana Strategia Umiejętności 2030) oraz projekty wspierające wybrane kompetencje, np. obywatelskie, społeczne, cyfrowe, zielone (por. DigComp: Ramy odniesienia dla rozwoju i rozumienia kompetencji cyfrowych w Europie (Digital Competence Framework), EntreComp: Europejskie ramy kompetencji w zakresie przedsiębiorczości (The Entrepreneurship Competence Framework); Ramy Kompetencji Kultury Demokratycznej (Reference Framework of Competences for Democratic Culture), Program Rozwoju Kompetencji Cyfrowych do 2030 roku, czy planowana Rama Zielonych Kompetencji – Competence Framework for Green Skills).

„Każdy potrzebuje dziś rozwijanych w perspektywie uczenia się przez całe życie kompetencji kluczowych, stanowiących dynamiczną kombinację wiedzy, umiejętności i postaw, które osoba ucząca się musi rozwijać przez całe życie, począwszy od najmłodszych lat. Kompetencje kluczowe są niezbędne do samorealizacji i rozwoju osobistego, zatrudnienia, włączenia społecznego czy satysfakcjonującego życia. Zaliczają się do nich kompetencje w zakresie doboru i tworzenia informacji w języku ojczystym i językach obcych, umiejętności matematyczne, przyrodnicze i cyfrowe, a  także kompetencje osobiste, społeczne i  obywatelskie, w  końcu umiejętności w zakresie przedsiębiorczości oraz świadomości i ekspresji kulturalnej” (Komisja Europejska, 2018).

Zaktualizowane w 2018 roku zalecenie o kompetencjach kluczowych (Zalecenie Rady z dnia 22 maja 2018 r. w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie) wyróżnia dwie grupy tych kompetencji – podstawowe i przekrojowe. Obrazuje to rysunek poniżej.

Rysunek. 1. Kompetencje kluczowe – umiejętności podstawowe i przekrojowe

Źródło: Zintegrowana Strategia Umiejętności 2030 (część ogólna), s. 16.

Umiejętności XXI wieku zostały wyodrębnione i podlegają zmianom, funkcjonują różne warianty ich opisu, w związku z tym również różne listy. . Powstały one jako odpowiedź na rosnące zapotrzebowanie na umiejętności miękkie i życiowe, ale także w odpowiedzi na niepokojące praktyki edukacyjne, np. związane z uczeniem się „na pamięć” i „pod nauczyciela”. Umiejętności XXI wieku można w skrócie przedstawić w trzech grupach (Dębowski, Stęchły; 2019):

• Umiejętność samodzielnego uczenia się i innowacyjność: krytyczne myślenie i rozwiązywanie problemów, komunikowanie się i współpraca, kreatywność i twórczość;
• Umiejętność posługiwania się technologiami: wyszukiwanie informacji, korzystanie z mediów, technologie informacyjne i komunikacyjne, kompetencje cyfrowe;
• Umiejętności zawodowe i życiowe: elastyczność i zdolność adaptacji, inicjatywa i umiejętności wybierania własnego kierunku, zdolność do wchodzenia w interakcje społeczne i międzykulturowe, wydajność i odpowiedzialność.

Jest powszechnie wiadomym, że tzw. mobilności edukacyjne (tutaj: zagraniczne praktyki i staże zawodowe) organizowane w ramach programu Erasmus+ oprócz możliwości poznania umiejętności stricte zawodowych wiążą się z rozwojem innych kompetencji – społecznych, kulturowych, językowych, a także życiowych. Ich efektem jest m.in. zwiększanie samodzielności, umiejętności radzenia sobie w nowych sytuacjach. Rozwój i widoczność tych kompetencji może być wspierany przez narzędzia i zasady ECVET. Jest to powszechne w zakresie kompetencji językowych i związanych ze współpracą, jednak bywa również praktykowane w odniesieniu do kompetencji kulturowych, personalnych i społecznych czy cyfrowych.

W publikacji pt. „Efekty uczenia się i ich weryfikacja w projektach mobilności edukacyjnej ECVET. Katalog przykładów” przedstawiono kilka przykładów stosowania ECVET w odniesieniu do kompetencji przyszłości w ramach projektów mobilnościowych.

Kompetencje związane z nowoczesnymi technologiami

Kluczową kompetencją związaną z nowoczesnymi technologiami jest… umiejętność uczenia się. Co jednak nie podważa faktu, że mobilności edukacyjne, które będą wiązały się z pracą na nowoczesnym sprzęcie lub poznawaniem najnowszych trendów technologicznych dają uczniom dodatkową wartość.

Problematyczne okazuje się jednak samo śledzenie trendów w danym zawodzie, rozpoznanie, które technologie są perspektywiczne, a które nie. A także, w jakim stopniu uczestnik będzie mógł wykorzystać je po zakończeniu stażu/praktyki. W tym zakresie system ECVET jest narzędziem, które może być wykorzystane do porównywania różnic między krajami. Z jednej strony ECVET w tzw. projektach strategicznych często wiązał się z międzynarodowymi porównaniami wymagań w zakresie wybranych zawodów. Z drugiej strony, jak wskazują beneficjenci, ECVET w projektach mobilności oferuje możliwość poznania sposobu kształcenia, kierunków rozwoju pracowni czy lokalnego przemysłu i stanowi czynnik pozytywnie wpływający na jakość kształcenia w szkołach w Polsce (choć efekt jest zawsze odłożony w czasie, a możliwość wprowadzania zmian często poza zasięgiem nauczycieli i szkół).

Warto również zastanowić się nad tym, jak opisać efekty uczenia się w indywidualnym wykazie osiągnięć czy dodatkowym certyfikacie. Warto by zapis pokazywał więcej, niż tylko rodzaj zadania zawodowego – unikalna specyfika związana z regionem, technologią czy metodą pracy, może w przyszłości być dodatkowym elementem przetargowym ucznia na rynku pracy.

W odniesieniu do obu trendów warto również zwrócić uwagę na możliwość wykorzystania takich narzędzi jak micro-badges, by w duchu zasad ECVET wspierać rozwój obu grup kompetencji – nie tylko podczas mobilności zawodowej.