Cele ECVET
Europejski system akumulowania i przenoszenia osiągnięć w kształceniu i szkoleniu zawodowym (ECVET – European Credit System for Vocational Education and Training) jest inicjatywą Unii Europejskiej, która ma pomagać obywatelom państw europejskich w łatwiejszym zdobywaniu i porównywaniu kwalifikacji zawodowych (świadectw, dyplomów), a przez to wspierać mobilność zawodową oraz uczenie się przez całe życie.
Powołanie do życia ECVET i podstawa obecnego stosowania
ECVET został powołany do życia Zaleceniem Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 czerwca 2009 r. Była to jedna z odpowiedzi Unii Europejskiej na potrzebę dostosowywania kompetencji Europejczyków do potrzeb pracodawców (m.in. poprzez zwiększanie adekwatności kształcenia i szkolenia zawodowego do uwarunkowań na rynku pracy).
W ciągu dziesięciu lat wdrażania system ECVET w znacznym stopniu przyczynił się do poprawy jakości doświadczeń w kontekście mobilności edukacyjnej i zawodowej dzięki wykorzystywaniu i dokumentowaniu jednostek efektów uczenia się. Idea punktów ECVET nie była jednak zasadniczo stosowana, a cała inicjatywa nie doprowadziła do wypracowania europejskiego systemu transferu osiągnięć w ramach kształcenia i szkolenia zawodowego. Jednocześnie Zalecenie ECVET wywierało wpływ na koncepcje rozwoju systemów kształcenia zawodowego w szerokim rozumieniu – jednostki i efekty uczenia się były wykorzystywane nie tylko we wstępnym kształceniu zawodowym, ale także w kształceniu ustawicznym, kształceniu na poziomie wyższym, a także znalazły swoje zastosowanie dla zwiększania widoczności efektów nieformalnego uczenia się.
Można więc powiedzieć, że kluczowe zasady ECVET związane z elastycznością (np. jednostki efektów uczenia się) okazały się przydatne w szerokim zakresie. Także narzędzia ECVET wspomagające mobilność osób uczących się w ramach kształcenia i szkolenia zawodowego (np. porozumienie o programie zajęć i porozumienie o partnerstwie) są szeroko stosowane. Rozwiązania te będą dalej rozwijane na podstawie innych instrumentów UE, takich jak np. instrumenty wspierane w ramach programu Erasmus+. W odniesieniu do kwalifikacji zawodowych na poziomie policealnym i wyższym istnieje możliwość stosowania europejskiego systemu transferu i akumulacji punktów (ECTS), który jest już wykorzystywany. Natomiast samo zalecenie ECVET zostało zastąpione Zaleceniem Rady z dnia 24 listopada 2020 r. w sprawie kształcenia i szkolenia zawodowego na rzecz zrównoważonej konkurencyjności, sprawiedliwości społecznej i odporności.
Elementy ECVET
ECVET jest zbiorem elementów (zasad, pojęć, narzędzi), które można podzielić na trzy grupy, odnoszące się do: struktury opisu kwalifikacji (efekty uczenia się i ich grupowanie w zestawy/jednostki), rozwiązań umożliwiających akumulowanie i przenoszenie osiągnięć oraz promowania mobilności zagranicznej (sieci współpracy, dokumentacja).
Rysunek 1. Elementy ECVET
Źródło: (Dębowski i in.., 2019, s.112)
Akumulowanie i przenoszenie osiągnięć
Dla ECVET kluczowymi pojęciami są: osiągnięcia, akumulowanie osiągnięć oraz ich przenoszenie. Co oznaczają w praktyce?
Osiągnięcia to najogólniej mówiąc opanowana wiedza, umiejętności i kompetencje społeczne (łącznie nazywane efektami uczenia się), które zostały sprawdzone i są poświadczone przy pomocy dokumentu (lub cyfrowo), np. świadectwa, certyfikatu czy dyplomu. Logika ECVET opiera się na myśleniu o uczeniu się przez pryzmat osiągnięć – ich gromadzenia i możliwości uznawania.
Akumulowanie osiągnięć (credit accumulation) to gromadzenie efektów uczenia się (określonych dla zestawu/jednostki efektów uczenia się lub kwalifikacji), których uzyskanie przez daną osobę zostało potwierdzone w procesie walidacji. Gromadzenie efektów uczenia się ma charakter etapowy i może prowadzić do uzyskania określonej kwalifikacji.
Przenoszenie osiągnięć (credit transfer) polega na tym, że efekty uczenia się potwierdzone wcześniej przez inne podmioty na drodze walidacji mogą być uznane przez podmiot nadający kwalifikację (lub jednostkę efektów uczenia się) za składniki wymagań dla danej kwalifikacji. Oznacza to, że instytucja wydająca świadectwo honoruje takie osiągnięcia, które zostały wcześniej poddane procesowi weryfikacji (oceny) przez inny podmiot. W ten sposób system ECVET pozwala unikać powtarzania części programów kształcenia i eliminuje potrzebę wielokrotnego potwierdzania raz osiągniętych i potwierdzonych efektów uczenia się.
Obszary stosowania ECVET
ECVET jest na obecnym etapie zbiorem zasad – koncepcją, której założenia stosowane są w różnych obszarach. Tak jest również w Polsce, gdzie jego status nie jest uregulowany prawnie. ECVET w Polsce nie jest zwykle wymieniany z nazwy (wyjątkiem są projekty mobilności edukacyjnych), ale jego elementy i zasady stosowane są w kilku obszarach:
- Projekty mobilności edukacyjnej
- Kształcenie zawodowe w ramach systemu oświaty
- Kwalifikacje rynkowe funkcjonujące w ramach Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji
- Szkolnictwo wyższe
Przy czym trzeba zauważyć, że w kształceniu na poziomie wyższym ECVET jest wykorzystywany najrzadziej – na razie w przypadkach dwóch rodzajów. Pierwszy z nich to projekty realizowane w państwowych wyższych szkołach zawodowych – gdzie wykorzystuje się ECVET do integrowania praktyk zawodowych z programami studiów oraz do nadawania dodatkowych kwalifikacji. Drugi przypadek to studia podyplomowe, które zostały opisane w oparciu o zasady zgodne z ECVET – kwalifikacje nadawane po ukończeniu tych studiów zostały włączone do ZSK – do tej pory pojawiło się ich kilka (w tym przypadku bez odwołania się wprost do ECVET).
ECVET w mobilnościach edukacyjnych
Najczęstszym obszarem wykorzystywania ECVET są projekty mobilności edukacyjnych, które mają postać zagranicznych staży i praktyk zagranicznych. Zasady i narzędzia ECVET wspomagają planowanie i organizowanie mobilności edukacyjnej przez instytucje partnerskie, a także mają wesprzeć osoby uczące się w wykorzystaniu uzyskanych za granicą efektów uczenia się dla dalszej edukacji lub rozwoju zawodowego. Informacje znajdujące się na tej stronie skierowane są w znaczącej części do osób planujących lub realizujących projekty mobilności edukacyjnej z ECVET: koordynatorów projektów międzynarodowych w instytucjach kształcących i specjalistów od kształcenia zawodowego – trenerów, instruktorów, nauczycieli i metodyków, a także innych osób, które będą zaangażowane w realizację projektu i współpracę z partnerami zagranicznymi.
U podstaw stosowania ECVET leży planowanie mobilności edukacyjnej w kategoriach szeroko pojętych umiejętności i kompetencji, które uczestnicy uzyskują w wyniku wyjazdu. Narzędzia ECVET pomagają w sposób uporządkowany zaplanować jakie to mają być umiejętności i kompetencje – są one zapisywane jako tzw. „efekty uczenia się”. Wokół sformułowanych w ten sposób celów planowany jest następnie program stażu lub praktyki, a także metody dokumentowania, weryfikowania i uznawania uzyskanych efektów uczenia się. Poszczególne elementy wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych łączą się zwykle na różne sposoby i wzajemnie przenikają – system ECVET przewiduje łączenie ich w spójne zestawy – jednostki efektów uczenia się. Do poszczególnych efektów lub jednostek efektów uczenia się planuje się także określone metody dokumentowania i potwierdzania (np. obserwacja, egzamin, test, przygotowanie pracy itp.) – w ten sposób budowane są podstawy do wydania dodatkowych dokumentów poświadczających uzyskane umiejętności. Powszechną praktyką w projektach mobilnościowych jest wydawanie dodatkowych certyfikatów, a certyfikat Europass mobilność jest obowiązkowy. Te dokumenty zostają już na zawsze z uczestnikami mobilności – w technicznym języku ECVET mówi się o „akumulowaniu osiągnięć”. Mogą oni w przyszłości wykorzystać je, by lepiej zaprezentować swoje doświadczenia w kontekście rozwoju edukacyjnego i zawodowego (np. zdobywając kolejne kwalifikacje, starając się o pracę).
Współpraca pomiędzy podmiotami z różnych krajów, różniących się językiem i kulturą, oraz potrzeba uporządkowania szeregu kwestii organizacyjnych, technicznych, osobowych i merytorycznych, powodują, że bardzo potrzebnym, ale też pracochłonnym elementem ECVET są dokumenty – porozumienie o partnerstwie (Memorandum of Understanding) i porozumienie o programie zajęć (Learning Agreement).
ECVET w kształceniu zawodowym w systemie oświaty
W polskim kształceniu zawodowym w ramach systemu oświaty, zasady ECVET stosowane są w rozwiązaniach, które wspierają akumulowanie i przenoszenie osiągnięć (Dębowski, Stęchły 2015; IBE 2012). Jednym z nich jest sama konstrukcja kwalifikacji – w systemie edukacji funkcjonują kwalifikacje pełne (dyplomy odpowiadające zawodom, np. technik informatyk), które składają się z kwalifikacji cząstkowych (certyfikaty/świadectwa odpowiadające wyodrębnionym w zawodach kwalifikacjom, np. administrowanie sieciowymi systemami operacyjnymi i sieciami komputerowymi). Takie podejście ułatwia etapowe, a co za tym idzie – elastyczne uzyskiwanie kwalifikacji pełnych lub uzyskiwanie tylko tych kwalifikacji cząstkowych, które są nam w danym momencie potrzebne. Ponadto kwalifikacje cząstkowe składają się z zestawów efektów uczenia się.
Kolejnym rozwiązaniem sprzyjającym akumulowaniu i przenoszeniu osiągnięć jest zastosowanie kilku zestawów efektów uczenia się, wspólnych dla wielu kwalifikacji. Do niedawna jednostki te były identyczne (por. podstawa programowa kształcenia w zawodach od 2012 roku), ale w 2019 roku zaszły zmiany, które zróżnicowały (choć zachowały one porównywalną strukturę).
Innym rozwiązaniem łączącym kształcenie zawodowe z celami ECVET jest przypisywanie kwalifikacjom – zarówno pełnym, jak i cząstkowym – poziomu Polskiej Ramy Kwalifikacji (PRK) (IBE 2020; IBE 2018), choć same poziomy PRK nie są elementem ECVET.
ECVET w kwalifikacjach rynkowych w ZSK
Zintegrowany System Kwalifikacji – utworzony w Polsce na mocy ustawy o ZSK z grudnia 2015 r. – ma na celu, po pierwsze, zintegrowanie kwalifikacji funkcjonujących w kraju oraz zapewnienie jakości kwalifikacji nabywanych poza systemem oświaty i szkolnictwa wyższego, po drugie, zwiększenie wiarygodności kwalifikacji zdobywanych w Polsce na europejskim rynku pracy. Wraz z powołaniem do życia ZSK, wprowadzono również możliwość tworzenia i nadawania nowych kwalifikacji, tzw. kwalifikacji rynkowych. Kwalifikacje składają się z zestawów efektów uczenia się, każdy zestaw ma tytuł, przypisany poziom PRK i określony orientacyjny nakład pracy potrzebny do uzyskania danej kwalifikacji. Możliwe jest określenie wymagań dotyczących walidacji poszczególnych zestawów efektów uczenia się, co umożliwia niezależne i etapowe ich zdobywanie – to z kolei wpływa na elastyczność procesu uczenia się.
Wszystkie kwalifikacje rynkowe zgłaszane do ZSK są opracowane przez podmioty zainteresowane podnoszeniem kompetencji pracowników w danym obszarze. Są to m.in. stowarzyszenia, fundacje, firmy prowadzące szkolenia oraz działalność gospodarczą. Zgłaszane kwalifikacje są zróżnicowane pod wieloma względami: grup odbiorców, zakresu i złożoności wymaganych efektów uczenia się czy ilości czasu potrzebnego na ich zdobycie.
ECVET wpisuje się w szersze spektrum polityk UE, które służą wspieraniu rozwoju społecznego i możliwości samorealizacji obywateli państw członkowskich
Polityka na rzecz uczenia się przez całe życie i mobilności zawodowej obywateli stanowi jeden z najważniejszych obszarów w strategii rozwoju Unii Europejskiej. Położenie silnego akcentu przez kraje członkowskie na te obszary wynika ze zmian na europejskim rynku pracy i rosnącego problemu bezrobocia. Szybki rozwój technologiczny oraz konkurencja ze strony państw rozwijających się wymaga coraz wyższych kompetencji pracowników, a także ciągłej dbałości o aktualność tych kompetencji. Jednym z najważniejszych wyzwań społeczno-ekonomicznych, z jakim w najbliższych dekadach będzie musiała się zmierzyć cała Europa, jest proces starzenia się ludności. Osoby starsze będą już w niedalekiej przyszłości stanowiły istotnie większą część siły roboczej niż ma to miejsce dziś. Spowoduje to nasilenie problemów związanych z adaptacją do potrzeb rynku pracy dużej liczby osób dorosłych, których kompetencje uzyskane w trakcie edukacji szkolnej uległy dezaktualizacji. Upowszechnienie i wzrost znaczenia uczenia się przez całe życie jest więc naglącą potrzebą. W tym celu na forum Unii Europejskiej wypracowano szereg instrumentów mających wspierać realizację polityki na rzecz mobilności i uczenia się przez całe życie, do których oprócz systemu ECVET należą w szczególności:
» Europejski system transferu i akumulacji osiągnięć (ECTS) stosowany w obszarze szkolnictwa wyższego;
» portfolio dokumentów Europass, w których zapisuje się kwalifikacje uczących się oraz uzyskane efekty uczenia się;
» Europejska Rama Kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie (ERK), do której odnoszone są krajowe ramy kwalifikacji tworzone przez poszczególne kraje członkowskie;
» Europejskie ramy odniesienia na rzecz zapewnienia jakości w kształceniu i szkoleniu zawodowym (EQAVET);
» Zalecenie w sprawie walidacji efektów uczenia się uzyskanych w drodze edukacji pozaformalnej i nieformalnego uczenia się.
Co dalej z ECVET?
Zalecenie Rady z dnia 24 listopada 2020 r. w sprawie kształcenia i szkolenia zawodowego na rzecz zrównoważonej konkurencyjności, sprawiedliwości społecznej i odporności, zastąpiło Zalecenia dotyczące ECVET i EQAVET.
Zasady ECVET będą nadal funkcjonowały w przestrzeni edukacyjnej. Co do stosowania samego terminu ECVET i dalszych prób tworzenia europejskiego systemu osiągnięć – można jedynie spekulować, że prawdopodobnie nie będą one kontynuowane, a co najmniej zmienione zostanie podejście.
Na drodze do wizji, jaką było utworzenie europejskiego systemu osiągnięć w obszarze kształcenia zawodowego stanęło kilka obiektywnych trudności, które nie są całkowicie nie do przezwyciężenia, a jednak nie znaleziono dotychczas skutecznej recepty na ich rozwiązanie. Warto w tym miejscu wspomnieć, że wizja europejskiego systemu osiągnięć w kształceniu i szkoleniu zawodowym inspirowana była funkcjonowaniem systemu ECTS w Europejskim Obszarze Szkolnictwa Wyższego – który to obszar cechuje o wiele większa spójność i tradycja współpracy międzynarodowej. Ponieważ przeszkody dla rozwoju ECVET w Europie to przede wszystkim:
– Różnorodność systemów kształcenia zawodowego i systemów kwalifikacji w krajach europejskich. Systemy te łączy zwykle podobne nazewnictwo zawodów, jednak różni wszystko inne – struktury szkół i kwalifikacji, udział kształcenia w miejscu pracy, profile kompetencji posiadaczy kwalifikacji (jednym tylko z wymiarów zróżnicowania jest rozróżnienie między ‘wąską specjalizacją’ a ‘szerokim profilem’), sposoby organizacji egzaminów, zakres towarzyszącego edukacji zawodowej kształcenia ogólnego, a także wartość wykształcenia zawodowego na danym rynku pracy i w społeczeństwie, na przykład wyrażane poziomem zarobków czy prestiżu społecznego.
– Trudność porównywania efektów uczenia się i, co za tym idzie, ustalaniem odpowiedniości osiągnięć. Przyjmowane w poszczególnych krajach sposoby opisywania kwalifikacji oraz formułowania efektów uczenia się różnią się znacząco. Oprócz różnic językowych, różny jest także poziom ogólności opisów, zakres wskazywanych aspektów (np. w jakim stopniu koncentrują się na opisie zadań zawodowych, w jakim stopniu opisują niezbędną wiedzę).
– Brak silnych tradycji współpracy pomiędzy instytucjami kształcenia zawodowego pomiędzy krajami.
Niemniej jednak we wspomnianym Zaleceniu Rady z listopada 2020 r. zapowiedziano kontynuację działań w zakresie mobilności edukacyjnych i współpracy międzynarodowej w duchu ECVET, być może w kolejnych latach współpraca ta będzie przynosiła nowe pomysły na budowanie systemu przenoszenia osiągnięć.
Być może będą one ściśle powiązane z budowaniem europejskiego podejścia do micro-credentials (obejmujących różne formy poświadczeń umiejętności – od małych kwalifikacji, przez osiągnięcia odpowiadające zestawom efektów uczenia się, po bardzo małe, takie jak digital badges).