Zgodnie z Zaleceniem ECVET z 2009 r. wdrożenie “Europejskiego systemu transferu osiągnięć w kształceniu i szkoleniu zawodowym” jest dobrowolne. Każde państwo członkowskie oraz jego instytucje określają zasady i zakres stosowania ECVET w danym kraju.

Zasady ECVET są stosowane w Polsce, jednak nazwa ta nie jest zwykle wymieniana z nazwy w momencie korzystania z tych udogodnień przez osoby uczące sie (wyjątkiem są projekty mobilnościowe). Tam gdzie ECVET był inspiracją dla modernizacji rozwiązań systemowych, wiedza o jego wykorzystaniu pozostaje zwykle ukryta. Zasady ECVET w Polsce stosowane są w następujących obszarach:

1. Projekty mobilności edukacyjnej (np. Staże i praktyki zagraniczne dla uczniów szkół branżowych)
2. Kształcenie zawodowe w ramach systemu oświaty
3. Kwalifikacje rynkowe funkcjonujące w ramach Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji
4. Szkolnictwo wyższe

Głównym obszarem stosowania ECVET są projekty, których celem jest mobilność edukacyjna. Są one realizowane w dużej mierze w ramach programu Erasmus+. W kolejnych dwóch obszarach zasady ECVET zostały wdrożone w sposób systemowy (zostały one uwzględnione w odpowiednich aktach prawnych, praktykach i procedurach). W obszarze szkolnictwa wyższego zasady te zostały zinstytucjonalizowane w ramach nielicznych studiów podyplomowych, po ukończeniu których nadawane są kwalifikacje, które zostały włączone do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji. Są one także wykorzystywane w ramach projektów dotyczących lepszej integracji praktyk zawodowych w programach studiów i doskonalenia programów studiów.

Stosowanie ECVET w ww. obszarach można analizować i oceniać z perspektywy kluczowych wymiarów ECVET. Pierwszy z nich dotyczy stosowania języka efektów uczenia się, drugi rozwiązań na rzecz akumulowania i przenoszenia osiągnięć, a trzeci wspierania mobilności międzynarodowej i przenoszenia osiągnięć w ujęciu międzynarodowym.

 

Efekty uczenia się

Zalecenie w sprawie ECVET przewiduje stosowanie efektów uczenia się, ich uporządkowanie w zestawy (jednostki), a także powiązanie efektów uczenia się z informacjami o tym, w jaki sposób będą one poddawane weryfikacji. Efekty uczenia się zostały w Polsce wprowadzone w sposób systemowy: w kształceniu ogólnym w systemie oświaty w 2009 roku, w szkolnictwie wyższym w 2011, a w szkolnictwie zawodowym w systemie oświaty w 2012 roku. Wyodrębnienie kwalifikacji w zawodach szkolnictwa zawodowego oraz podzielenie efektów uczenia się opisanych w podstawach programowych kształcenia zawodowego na zestawy (jednostki) efektów uczenia się oznaczało wprowadzenie kluczowych zasad ECVET do polskiego systemu oświaty. Od 2016 roku na mocy ustawy o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji, każda kwalifikacja włączana do ZSK (nadawana poza systemem oświaty i szkolnictwa wyższego) musi być opisana przy pomocy efektów uczenia się, a także wyodrębnionych zestawów efektów uczenia się oraz kryteriów weryfikacji. Od 2019 roku, także podstawy programowe kształcenia w zawodach zawierają kryteria weryfikacji.

Efekty uczenia się opisywane w różnych systemach, a często również w ramach jednego systemu, różnią się poziomem szczegółowości opisu (tzw. granularność efektów uczenia się), różne są także zasady porządkowania efektów uczenia się, kryteria ich grupowania (np. tematyczne, przedmiotowe lub podporządkowane perspektywie zadań zawodowych).

W szkolnictwie wyższym system ECVET znajduje zastosowanie w szczególności w odniesieniu do kształcenia o charakterze zawodowym – w uczelniach zawodowych i na studiach podyplomowych. Dotychczas zasady ECVET stosowano pilotażowo w kilku uczelniach, szczególnie liczne doświadczenia zgromadzono w PWSZ w Elblągu oraz Politechnice Łódzkiej.

W szkołach wyższych efekty uczenia się dla kwalifikacji i programy studiów są tradycyjnie opisywane w podziale na wiedzę, umiejętności i kompetencje społeczne. Ten sposób jest dogodny dla odpowiedniego przygotowania procesu dydaktycznego, a także umożliwia to przedstawienie sylwetki absolwenta uwzględniającej zakres i głębię jego wiedzy, rodzaj i poziom umiejętności poznawczych i praktycznych. Nie pokazuje natomiast sylwetki absolwenta, roli i zadań do których przygotowany jest absolwent. W tym celu przydatne jest opisanie i uporządkowanie efektów przez pryzmat ich stosowania w praktyce (najczęściej w odniesieniu do określonych zadań zawodowych i typowych stanowisk i miejsc pracy).

 

Akumulowanie i przenoszenie osiągnięć

Kluczowe z punktu widzenia akumulowania i przenoszenia osiągnięć w poszczególnych obszarach stosowania ECVET są możliwości związane z:

– oddzielnym potwierdzaniem osiągnięć (zwykle odpowiadającym jednostkom uczenia się  wyodrębnionym w kwalifikacji) – osobne i etapowe gromadzenie takich osiągnięć nazywamy akumulowaniem;

– łączeniem osiągnięć uzyskiwanych w różnych kontekstach (np. na kursach, w szkole, na uczelni), czyli uzyskiwanie i wykorzystywanie dokładnie tych jednostek efektów uczenia się i kwalifikacji, które są nam potrzebne, co znacząco przyczynia się do uelastycznienia procesu uczenia się i usprawnia zdobywanie dokładnie takiej wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych, jakie są nam potrzebne w danym momencie życia;

– dostępnością dogodnych form wsparcia i walidacji, czyli działaniami na rzecz tworzenia możliwości uzyskiwania osiągnięć (a docelowo kwalifikacji) przez osoby, które uczą się poza systemem edukacji, np. samodzielnie lub w miejscu pracy. Dostępność dostosowanych do ich sytuacji życiowej form walidacji (czyli alternatyw dla egzaminu) oraz wsparcia, polegającego na doradztwie, doszkoleniu, czy nawet pomocy w zgromadzeniu niezbędnych dokumentów

W obszarze systemu oświaty wprowadzone w ramach podstawy programowej kształcenia w zawodach kwalifikacje stanowiły ważny aspekt umożliwiający przenoszenie i akumulowanie osiągnięć. Wyodrębnienie kwalifikacji w zawodach stworzyło możliwość etapowego gromadzenia świadectw potwierdzających część kompetencji składających się na zawód, a w przypadku przerwania nauki także możliwości kontynuacji nauki bez konieczności powtarzania kształcenia lub walidacji potwierdzonych wcześniej efektów uczenia się. Dodatkowo przewidziano możliwość zdobywania kwalifikacji przez osoby dorosłe w ramach kwalifikacyjnych kursów zawodowych.

Ze względu na przyjęte rozwiązania prawne w systemie oświaty możliwości walidowania efektów nieformalnego uczenia się są obecnie ograniczone do egzaminów zawodowych. Nie przewiduje się na ten moment wprowadzenia innych metod walidacji jak np. metod opartych na analizie dowodów (tzw. portfolio) lub obserwacji w miejscu pracy – choć trzeba zauważyć, że wprowadzane są obecnie stopniowe zmiany w systemie egzaminów zewnętrznych. Ważną zmianą w systemie oświaty z punktu widzenia przenoszenia osiągnięć jest wprowadzona na mocy zmian w systemie oświaty w 2018 roku możliwość uzyskiwania kwalifikacji rynkowych w ramach kształcenia branżowego. Warto zwrócić uwagę, że zgłaszane do ZSK kwalifikacje rynkowe często odpowiadają swoją specyfiką i treścią fragmentom kwalifikacji zawodowych z systemu oświaty, co umożliwia i skłania do przenoszenia osiągnięć pomiędzy kwalifikacjami.

W systemie szkolnictwa wyższego akumulowanie i przenoszenie osiągnięć jest stosowane tradycyjnie w układzie „przedmiotowym”. Poszczególne zajęcia kończą się egzaminem i zaliczeniem (w indeksie), a w przypadku zmiany kierunku studiów możliwe jest przeniesienie i zaliczenie punktów ECTS uzyskanych na innej uczelni. Tak samo, jak w przypadku mobilności w programie Erasmus+. Pilotaże związane ze stosowaniem ECVET wprowadzają natomiast możliwość uznawania osiągnięć, które pochodzą spoza systemu szkolnictwa wyższego, na przykład wiążą się z praktyką zawodową.

Funkcjonujące w Polsce rozwiązania systemowe pozostawiają niewielką przestrzeń na uznawanie osiągnięć pochodzących z mobilności edukacyjnych (np. staży i praktyk zagranicznych). Choć rozwój ZSK, może w przyszłości sprzyjać rozszerzaniu zakresu tych możliwości.

 

Wspieranie mobilności międzynarodowej i przenoszenie osiągnięć w kontekście międzynarodowym 

Elementy systemu ECVET są powszechnie wykorzystywane w projektach mobilności edukacyjnych, które są realizowane przede wszystkim przez szkoły realizujące kształcenie zawodowe, w ramach programu Erasmus+. Projekty mobilności mają najczęściej charakter praktyk zawodowych, w ramach których uczniowie polskich szkół mogą zdobyć praktyczne umiejętności oraz rozwinąć kompetencje społeczne poprzez pracę u zagranicznego pracodawcy. Warto zwrócić uwagę, że w ramach projektów Erasmus+ oraz w oficjalnych dokumentach używa się nazwy ECVET explicite.

Analiza dokumentacji projektowych oraz wyniki wizyt monitorujących w szkołach realizujących projekty mobilności edukacyjnych, które były prowadzone przez Zespół Ekspertów ECVET w Polsce pozwalają stwierdzić, że w ciągu ostatnich 5 lat nastąpił znaczący wzrost świadomości uczestników programu Erasums+ w obszarze stosowania efektów uczenia się do planowania, realizacji i ewaluacji mobilności. Według pracowników szkół realizujących projekty mobilności, stosowanie ECVET przyczyniło się do zwiększenia wartości mobilności edukacyjnych dla uczniów oraz widoczności uzyskanych w trakcie staży zagranicznych kompetencji.

Stosowane w ramach mobilności dokumenty – porozumienia o współpracy, porozumienia o programie zajęć, ale także wzory kart oceny/obserwacji, czy indywidualne wykazy osiągnięć są obecnie znacznie bardziej rozbudowane, ale też znacznie lepiej opracowane, niż we wczesnych latach 2010.

 

Podsumowanie

Podsumowując, ECVET jest explicite stosowany w Polsce w ramach mobilności edukacyjnych, ale jego zasady weszły w skład rozwiązań we wszystkich sektorach edukacji i podsystemach kwalifikacji. Dotychczas w najmniejszym stopniu w ramach szkolnictwa wyższego, co nie dziwi, ze względu na specyfikę tego obszaru i funkcjonowanie tam już systemu ECTS.

W innych krajach europejskich również dostrzega się konieczność dalszego rozwijania rozwiązań związanych z akumulowaniem i przenoszeniem osiągnięć. Coraz więcej krajów europejskich wskazuje na coraz szersze stosowanie zasad ECVET, głównie w systemach szkolnictwa zawodowego. ECVET wykorzystywany jest również w ramach projektów mobilności edukacyjnych przez wiele instytucji i szkół zawodowych w Europie. Europejskie dokumenty strategiczne (m.in. European Skills Agenda, Zalecenie w sprawie ERK z 2017 roku) zwracają uwagę na konieczność wdrażania systemów akumulowania i przenoszenia osiągnięć na wszystkich poziomach Europejskiej Ramy Kwalifikacji, co odpowiada rysującym się w Polsce kierunkom wykorzystania ECVET.